Menu Zoeken

Gebruik zonder toestemming

De Inbreuk

Wie zonder toestemming andermans foto in originele of bewerkte vorm publiceert, maakt in veel gevallen inbreuk op de rechten van de maker. Ook het namaken van de originele compositie van een ander kan een vorm van inbreuk zijn. Daarbij onderscheiden we inbreuk op het exploitatierecht enerzijds en de persoonlijkheidsrechten anderzijds. De fotograaf kan hier op grond van de Auteurswet tegen optreden; de meest voorkomende maatregelen zijn het vorderen van een verbod op het gebruik, vernietiging van de inbreukmakende werken en een schadevergoeding.

ILLEGAAL GEBRUIK

Wie zonder toestemming andermans foto gebruikt, loopt grote kans dat hij inbreuk maakt op het auteursrecht van de fotograaf, tenzij er sprake is van een citaat of een andere wettelijke beperking (zie hoofdstuk 6). Bij een inbreuk kan het gaan om exploitatierechten enerzijds en persoonlijkheidsrechten anderzijds. Veel inbreuken betreffen het zonder toestemming overnemen − oftewel letterlijk kopiëren − van een foto. Hiervan zijn voorbeelden te over. Kranten, tijdschriften, televisieomroepen en in toenemende mate internetgebruikers maken zich veelvuldig schuldig aan het ongevraagd gebruiken van foto's.

Redacties en uitgevers beroepen zich bij dergelijke inbreuken nogal eens op de onbereikbaarheid van of onbekendheid met de desbetreffende fotograaf. Dit verweer wordt in juridische procedures echter zelden door de rechter geaccepteerd. Iedereen zal zich ervan moeten vergewissen of en onder welke voorwaarden de fotograaf toestemming tot publicatie wil verlenen. Wie daar om welke reden dan ook niet achter kan komen, moet simpelweg van publicatie afzien [noot 19]. Daarom heeft het in juridisch opzicht ook eigenlijk geen zin om in een boek te vermelden dat de uitgeverij haar uiterste best heeft gedaan om alle rechthebbenden op te sporen en dat een ieder zich alsnog tot de uitgeverij kan wenden. Beter is het om in dit soort situaties contact op te nemen met de Stichting Foto Anoniem. Deze stichting verleent in ruil voor een billijke vergoeding een vrijwaring, zodat de foto toch gepubliceerd kan worden. Foto Anoniem neemt in voorkomende gevallen de verplichting op zich om de desbetreffende fotograaf te traceren. Zij bewaart de ontvangen vergoeding en betaalt deze uit wanneer de fotograaf alsnog gevonden wordt.

Inbreukmakers proberen zich soms ook te verschuilen achter een bepaalde toeleverancier. Zo schuiven televisieomroepen de verantwoordelijkheid van het gebruik van een foto zonder toestemming nog wel eens af op de productiemaatschappij die hun programma's maakt of een tussenliggend reclamebureau. Niet zelden kaatst die toeleverancier de bal weer terug naar de omroep, tot begrijpelijke ergernis van de fotograaf. Die hoeft zich hierdoor echter niet van de wijs te laten brengen. De televisieomroep is als openbaarmaker altijd aansprakelijk voor uitzending van auteursrechtelijk beschermd materiaal en kan dergelijke claims dan ook nooit op een ander afschuiven. Strikt juridisch kan de toeleverancier overigens wel mede aansprakelijk worden gesteld. Die is weliswaar niet de uiteindelijke openbaarmaker, maar er is wel sprake van economisch profijt. Los daarvan is het zeer waarschijnlijk dat de televisieomroep de toeleverancier zal aanspreken op zijn slordigheden, zodat deze uiteindelijk alsnog de eindrekening gepresenteerd krijgt.

Fotografen zijn zich van veel inbreuken vaak niet eens bewust. Als iedere fotograaf zelf alle media zou moeten controleren, zou hij niet meer aan fotograferen toekomen. Dat geldt vooral voor het internet. Het speuren naar inbreukmakende foto's op dit wereldwijde medium zou neerkomen op het zoeken naar een speld in een hooiberg. Er bestaat vooralsnog niet zoiets als een opsporingsdienst voor inbreuken op auteursrechten van fotografen. Daar komt bij dat veel foto's op papier of als digitaal bestand na een voltooide opdracht in het archief van de opdrachtgever belanden en daarmee uit het zicht van de fotograaf verdwijnen. Wanneer de opdrachtgever zo'n foto wenst te hergebruiken, laat men nog wel eens na de desbetreffende fotograaf voor dat hergebruik om toestemming te vragen. In het beste geval maakt de uitgever uit eigen beweging een bedrag aan de fotograaf over, maar helaas gebeurt ook dat niet altijd.