Menu Zoeken

Onderwijs en wetenschap

Een strikte toepassing van het auteursrecht zou onderwijs en wetenschap te veel belemmeren. Daarom kent de wet op dat gebied een aantal beperkingen. Onderwijsinstellingen mogen zonder toestemming van de rechthebbenden voordrachten en voorstellingen vertonen. Denk aan schoolradio en –tv en de op school gebruikte muziekopnamen, cd-roms, dvd's en dergelijke. Voor dit gebruik 'in de klas' hoeven zij ook geen vergoeding te betalen. Wel moet er sprake zijn van een leerplan of wetenschappelijk doel en moet het gaan om een onderwijsinstelling zonder winstoogmerk, zoals openbare en bijzondere onderwijsinstellingen en universiteiten.

Daarnaast mogen zonder toestemming van de auteur gedeelten van werken of korte gehele werken overgenomen worden die bestemd zijn als toelichting bij (en dus niet ter vervanging van) het onderwijs. Voor educatieve doeleinden mag in omvang meer worden overgenomen dan onder het citaatrecht mogelijk is. Wel moet de omvang van de gedeelten of korte werken 'redelijk' zijn. Wat dat is, zal per geval moeten worden bekeken. Foto's mogen bijvoorbeeld wel altijd geheel worden overgenomen, maar weer niet een groot aantal van dezelfde fotograaf.

Anders dan geldt voor citaten moet voor dit educatieve en wetenschappelijke gebruik – dus als toelichting op het onderwijs – wel een billijke vergoeding betaald worden. De hoogte daarvan dient door alle betrokkenen individueel en vooraf te worden bepaald. Het gaat hier dus niet om een collectief recht (zie hoofdstuk 7). Niettemin bestaan er hierover in Nederland verschillende brancheafspraken, zoals die tussen het Nederlandse Uitgeversverbond en de verschillende onderwijsinstellingen en universiteiten. Andere voorwaarden voor dit gebruik zijn dat het werk waaruit geciteerd wordt rechtmatig openbaar moet zijn gemaakt. Daarnaast moeten de persoonlijkheidsrechten in acht worden genomen en voor zover redelijkerwijs mogelijk moet de bron, waaronder de naam van de auteur, op duidelijke wijze worden vermeld.

Tot slot is er nog een aantal restricties voor het gebruik van werken door onderwijsinstellingen in readers en andere compilatiewerken. Er mag niet te veel van dezelfde auteur worden overgenomen en afbeeldingen van foto's, werken van beeldende kunst en werken van toegepaste kunst moeten qua formaat en werkwijze afwijken van het origineel. Dat kan bijvoorbeeld door foto's kleiner te maken of door ze over te nemen in zwart-wit in plaats van kleur (al hoewel dat laatste in strijd zou kunnen zijn met de persoonlijkheidsrechten van de fotograaf). Voor readers geldt ook nog de restrictie dat als de over te nemen werken eerder met twee of meer 'verenigd' openbaar gemaakt werden, er maar één mag worden overgenomen. Als bijvoorbeeld een fotograaf tijdens een expositie een serie nieuwe foto's aan het publiek toont, mag een reader maar één foto uit die nieuwe serie bevatten. Pas wel op bij fotosequenties; één uit het verband van de sequentie genomen foto kan eveneens in strijd zijn met de persoonlijkheidsrechten van de fotograaf.