Interviews archief

Tom Meerman (coördinator vestiging Amsterdam) en Paul Akkermans (algemeen directeur sinds maart 2010). Foto: FVS
De Nederlandse Fotovakschool is verreweg de grootste opleider van fotografen in Nederland.

Maar liefst 62% van alle fotografen die een opleiding hebben gevolgd, deden dat aan de Fotovakschool. De school bestaat al zeventig jaar en heeft inmiddels zes locaties verspreid over het land waar cursussen, workshops en opleidingen (mbo en hbo) worden gegeven.

Wat willen mensen die naar de Fotovakschool komen?

Tom: 'Ze willen natuurlijk fotograaf worden en hopen bij ons te ontdekken wat voor soort fotograaf. Iedereen heeft zijn eigen motivatie, maar wat ik veel hoor is: ik wil iets doen dat over mijzelf gaat en dat vanuit mijzelf komt. En dat geldt zeker voor studenten waarvoor het een tweede studie is. Ze zijn op zoek naar verdieping, vrijheid en creativiteit.'

Maar zijn er al niet teveel fotografen?

Paul: 'Volgens mij niet. Nee. De vraag is ook: wat is een fotograaf? Is dat nog wel het goede woord voor deze tijd? Misschien kunnen we het beter over beeldcommunicatie hebben. En sommige willen daar full time hun brood mee verdienen, maar er zijn er ook die werken op de communicatieafdeling van een bedrijf en die moeten foto's beoordelen, inkopen en toepassen.
Je hebt zoveel varianten en beeld is hot. Je ziet het overal om je heen. Er is behoefte aan beeld en iemand moet het maken. Zoals ik er tegen aan kijk is er nu een soort algemene – wild west wil ik niet zeggen – run op beeld. Iedereen maakt ook beeld, of het nu een goed of een slecht beeld. Maar volgens mij wordt de volgende stap dat er weer behoefte ontstaat aan goed beeld, dat de kwaliteit weer gaat prevaleren. '

Tom: 'Ze weten dat het heel competitief is, maar bijna alle studenten doen links en rechts al commerciële opdrachten en vinden dat prachtig: wow, ik kan iets en mensen vragen mij daarom. Ze veronderstellen dat ze dat gaan uitbouwen.'

Paul: 'En volgens mij is het zo dat jongeren daar heel anders tegenaan kijken dan oudere fotografen. Oudere fotografen zijn opgeleid in een andere traditie met een eigen beeldvorming en een eigen pakket wat daar toen bij hoorde en jongeren kijken daar heel anders naar, die zijn veel flexibeler, die zijn gewend om te delen en niet om af te schermen. Dus ook daar zie je een andere stroming ontstaan. En andere verdienmodellen.'

Tom: 'Als ik een voorbeeld mag geven. Wat denk je dat een sportfotograaf doet?
Ja, die fotografeert wedstrijden. Ik zeg dan: tja, maar in wiens opdracht doet hij dat dan?
Ja, voor de krant. Ik zeg dan: we hebben in Nederland misschien vijftien kranten die daar opdracht voor geven dus dat is niet veel werk. Bovendien: dat zijn alleen wedstrijden, alleen zaterdag en zondag.
En dan? Als je nu als sportfotograaf marktonderzoek doet, wat ontdek je dan? Dan ontdek je bijvoorbeeld dat er in Nederland 30.000 sportverenigingen zijn en ik weet dat iedere sportvereniging foto's nodig heeft. En ik kan een waslijst opnoemen van de soorten fotografie die ze nodig hebben en waarom. En als je dat maakt dan heb je een enorme markt, een eindeloos grote markt.'

Moeten studenten zich ook voorbereiden op een bestaan als zelfstandig ondernemer?

Tom: 'Nee, niet per sé, er zijn zoveel fotografen ergens in dienst. Er zijn veel fotografen die fotografie gebruiken in functie van een ander beroep. Ik krijg minor studenten van allerlei studies die zeggen: ik moet fotografie leren. Bewegingskunde studenten, die zeggen: ik heb fotografie nodig want dat heb ik nodig bij mij beroep. Is dat dan beroepsfotografie dat iemand doet als hij als wetenschapper de beweging van het lichaam bestudeert? Nee, maar hij heeft wel foto's nodig en die maakt hij zelf. Mensen in tuinbouwbedrijven die hun eigen spullen op de foto moeten zetten en die zeggen: dat wil ik goed leren. Ik krijg bedrijven en die bellen: heb je stagiaires voor mij, want ik heb een beeldbank en ik zoek mensen die foto's kunnen selecteren. We hebben hier medisch fotografen die bij ziekenhuizen werken.'

Paul: 'Het hangt af van de opleiding, van de insteek. Harde gegevens hebben we niet. We zijn nu net begonnen met een alumni vereniging, juist om dit soort dingen te volgen, wat doe je nu? Wij willen dat graag weten dus gaan we dat ook meten. Heel veel creatieve opleidingen hebben dat niet op de rit. We hebben hier studenten van zoveel verschillende pluimage binnen, waardoor het ook moeilijk is om heel strak te duiden waar iedereen terecht komt.'

Tom: 'We hebben nu ook een echte mbo-opleiding en de eerste lichting gaat na de zomer op stage en die gaan allemaal bij een bedrijf op stage, als medewerker. Die zullen daar niet gelijk een foto mogen maken. Maar ieder ziekenhuis heeft fotografen in dienst, de archieven hebben fotografen in dienst, de politie, het leger, de marechaussee. Al die grote diensten hebben fotografen in dienst.'

Paul: 'Het outsourcen van dat soort diensten is natuurlijk ook actueel, maar dan heb je ook nog de dubbele beroepers: mensen die drie dagen per week ambtenaar bij de burgerlijke stand zijn of ambtenaar op het gemeentehuis en drie dagen bruidsfotografie doen. Die hebben gekozen voor een combibaan. Natuurlijk, veel komen als zzp'er aan de bak, dat is het meest logische. Je hebt een camera, je schrijft je in bij de Kamer van Koophandel en klaar ben je.'

Tom: 'Neem die jongens die hier aan de balie werken, die hebben onze opleiding gedaan, die hebben hier allebei een baantje van 2,5 dag per week en daarnaast fotograferen ze en doen ze regelmatig assistentenklussen. Die zitten 100% in de fotografie, want die voelen zich hier ook fotograaf en daarnaast fotografen ze, doen opdrachten, maken ze covers voor tijdschriften en assisteren ze links en rechts bij fotografen en zo, dat is een gemixte praktijk.'

Waar staat de Fotovakschool voor?

Tom: 'Het hoofddoel van de stichting is onderwijs bieden aan mensen die dat willen hebben. In al onze opleidingstrajecten zijn alle opdrachten gericht op het feit dat je aan toegepaste fotografie doet. Dus de mensen, die hier leren fotograferen, krijgen echt niet de vraag wat vind je daar nu van. De vraag wordt gesteld vanuit het perspectief wat zou een opdrachtgever ervan vinden. Dat is dus wezenlijk anders van wat je op een kunstacademie doet.'

Paul: 'We leiden geen autonome kunstenaars op.'

Tom: 'Er zitten hier geen docenten, die vanuit de kunst beredeneerd naar het werk kijken. Ze kijken vanuit de opdracht. En aan het eind van onze opleidingen zitten ook modules, die gaan over ondernemerschap, kijken naar de markt, hoe werkt het buiten de deur in het echt. En alle docenten die hier werken, werken ook zelf als fotograaf. Dus ieder voorbeeld dat ze geven, van zo werkt het of zo werkt het niet, ieder voorbeeld komt uit hun eigen praktijk. En het woord subsidieaanvraag dat valt hier nooit, want dat past niet in het profiel van een beroepsfotograaf, terwijl het op en kunstacademie vrij normaal is om er over te praten, maar hier wordt het onderwerp niet behandeld.'

Moet je nog wel naar een school om te leren fotograferen?

Tom: 'Je wordt hier breed opgeleid en techniek is maar één ding. Ik zeg wel eens tegen mensen: techniek is het simpelste, lees het boek en binnen een paar lessen weet je hoe die camera werkt. Maar daarna komen de vragen waar gaat dit eigenlijk over, welke onderwerpen hebben voor mij betekenis, heb ik nog een visie die er toe leidt dat ik bepaalde onderwerpen kies en ze op een bepaalde manier benader, heb ik een beeldtaal die daarbij aansluit? Weet ik de techniek ook nog zo in te zetten, dat het geheel wordt ondersteund? De school is de snelste manier om die antwoorden te vinden. Het is de snelste manier om breed opgeleid te zijn.'

Paul: 'Er zijn altijd uitzonderingen die deze regel bevestigen. Ik ben fiscaal jurist en ik ben nu directeur van de Fotovakschool. Ik ben er niet voor opgeleid.'

Tom: ' Ik zeg het vaak tegen studenten: jij krijgt van niemand een opleiding, misschien dat je van je vader geld krijgt voor die opleiding, maar je moet het zelf leren. Wij zorgen er voor dat je het kunt leren, we geven je feedback, we zorgen dat je een logisch programma volgt en we zorgen dat je in een groep mensen zit die allemaal ongeveer met hetzelfde probleem zitten en we zorgen dat jullie samen van elkaar en met elkaar dingen leren, zo leer je, maar leren betekent wel dat jij zelf in actie moet komen. Heel veel mensen – en ik zelf ook - zijn bijna autodidact. Sommige mensen leren gewoon door boeken te lezen, door te kijken. En er zijn mensen die kunnen zich er niet toe zetten om het uit een boek te leren die willen het horen van iemand. Plato heeft al ontdekt dat je dat moet doen door een stel mensen in een groep bij elkaar te brengen, door een probleemstelling neer te leggen en te zeggen wat vinden jullie, hoe doe je dat, hoe ga je dat oplossen en daar sturing aan te geven. School is gewoon een leermodel.'

Paul: 'Het is volgens mij niet anders dan bij welk vak dan ook. De meeste gaan er voor naar school en er is ook een groep die dat niet doet, en dat heb je in elk vak, in elk beroep.'

Tom: 'Er zijn ook studenten, die denken dat fotografie een techniek is en die merken dan dat fotografie ook over henzelf gaat, het gaat over hun positie in de wereld waar ze zich mee verhouden. Daar word je natuurlijk ook wel op bevraagd. Die vinden dat lastig en sommige stappen er dan tussentijds uit.
Omdat wij alles doen, moet je bij ons eigenlijk ook alles een beetje kunnen. Er zijn er die zeggen dat 'documentair' ligt me niet; dan moet ik de straat op en moet ik iemand vragen stellen, laat me alsjeblieft in de studio dingetjes fotograferen en dan zeg ik dat is leuk, maar dat is een ander vak. Dat is een klein hoekje, daar heb je ons niet voor nodig. Je wordt hier breed opgeleid, want we geloven er heilig in dat je dat nodig hebt als jij de rest van je leven wilt fotograferen dan moet je kunnen terugvallen op bredere kennis dan op het pad waar je op dat moment op staat.'

Paul: 'We leveren liever toegepaste fotografen af die ook hun centjes willen verdienen en dan is het goed om op verschillende paarden, om op een assortiment terug te kunnen vallen.'

Altijd denken vanuit de markt?

Tom: 'Portret, mode of architectuur zijn wel vakken op school, maar een architectuurfotograaf zal echt af en toe een portret van een architect moeten maken, want die moet ook in dat boek. Dus dat moet je gewoon kunnen. En je moet ook de opening van een nieuw gebouw kunnen fotograferen, dus je moet ook even een reportage kunnen maken.'

Paul: 'We hebben fotografen die er een stukje bewegend beeld erbij krijgen en wij hebben een opleiding speciaal voor fotografen, die hun markt en hun kennis willen uitbreiden naar video. Dus je kunt ook nog een jaar videografie doen. Plus we hebben ook nog erkend mbo onderwijs voor jonge mensen, die kijken vanuit de fotografie, maar bewegend beeld, commercials en filmpjes maken. Wij denken dat het over een paar jaar gewoon onderdeel is van wat een fotograaf moet kunnen.'

Tom: 'Want iedere opdrachtgever zal zeggen, heb je ook nog wat voor op de website, of de app. En dan heb je een beetje beweging en geluid nodig.'

Paul: 'Wij geloven erin, wij bieden het aan, de tijd zal het leren. Maar wij wachten niet op het moment tot iedereen er uit is in het veld. Wij denken als Fotovakschool, dat we er goed aan doen om het aan te bieden omdat we denken dat wij de beroepsgroep daar een dienst mee bewijzen, want het maakt je sterker in de markt.'

Nog een advies?

Paul: 'Er is ruimte voor megaspecialisten die iets kunnen wat niemand anders kan en voor hele goede ondernemers die misschien matige fotografen zijn, maar een goed, zakelijk verhaal hebben. Volgens mij sla je de plank mis als je er een boekje bij houdt en zegt: zoveel moest die foto kosten in 1998, dus nu moet ik er dit voor krijgen. Nee, je moet je product zo verkopen dat het aansluit bij deze tijd en er andere dingen bij doen. Luister goed naar de opdrachtgever en give them what they want, maar wel met de beste kwaliteit die mogelijk is.'