Geboren in 1966, zelfstandig fotograaf sinds 1994. Gevestigd in Amsterdam.
Foto: www.karsphotography.nl
'Onder fotografen behoren wij tot de weinige echte ondernemers.'
Edo wordt opgeleid in Den Haag. Hij begon op de Tarwekamp, de School voor Fotografie en Fotonica, en doet eindexamen op de Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten. Hij loopt stage bij Ernst (Yperlaan) en Annemarieke (van den Broek), die samen een studio hadden in Amsterdam. Al tijdens zijn studie gaat hij er vast werken. Op de academie zijn ze daar niet blij mee, maar als twee van zijn afstudeerfoto's worden genomineerd bij Panl awards (nu SO2014), kunnen ze niet anders dan hem laten slagen. Na zijn eindexamen blijft hij bij Ernst en Annemarieke assisteren.
'Amerikaanse fotografen investeren heel veel in hun marketing. Mijn agent in Amerika loopt altijd te zeuren dat ik veel te weinig doe aan marketing, dan denk ik dat wij al 10 keer zo veel doen als elke andere Nederlandse fotograaf. We adverteren, hebben een eigen website laten bouwen – geen prefab -, sturen nieuwsbrieven rond en meer.
'Ik denk dat er in Nederland meer fotografen zijn dan dat er op dit moment werk beschikbaar is. En het zure is dat niet de beste fotografen boven komen drijven – dat zou je eigenlijk wel verwachten – maar de minder goede, want daarvan denken de bureaus dat ze goedkoper zijn. De toppers krijgen het daardoor zwaar en dat is natuurlijk jammer. Dat zie je ook terug aan de internationale resultaten.
'We stonden heel goed aangeschreven als fotografieland en ik heb het idee dat dit wel minder aan worden is.'
Eerst assisteren dan pas zelfstandig werken
'Ernst Yperlaan is echt een extreem technisch fotograaf en Annemarieke van den Broeke is heel erg goed met mensen. En ik assisteerde ze allebei, continue, dus ik leerde met mensen omgaan, regisseren en meer lifestyleachtig werken, maar ook het pielen op de millimeter wat Ernst zijn specialiteit eigenlijk is. Ik heb daar echt superveel geleerd.
'Je leert pas autorijden als je je rijbewijs hebt en je leert pas fotograferen als je gaat assisteren of zelf fotograaf bent.
Het is een vergissing van veel assistenten om te denken dat ze iets kunnen, omdat ze al jarenlang meelopen. Het gaat natuurlijk om het vooruit leren denken en zelf verzinnen hoe je iets moet doen; van te voren nadenken wat je met het licht gaat doen, met compositie, waar gaan we wat neerzetten.
Als reclamefotograaf gaat dat vaak nog veel verder, want dan moet je nog een heel stuk van de productie zelf verzinnen en dat leer je voor een deel als assistent en deels met vallen en opstaan. En dan moet je maar hopen dat je niet te veel valt en heel hard je best blijven doen.
'Ik heb zelf ook als een van de weinige heel lang een vaste assistent gehad. Die is in 2009 voor zichzelf begonnen. Hij was de derde op rij die ik in vaste dienst had en ik huur hem nog steeds in als ik een assistent nodig heb voor een klus. Maar vast werk ik nu met Hanneke, mijn (levens)partner, die alle productie en organisatie doet.'
Pitchen
'We moeten veel pitchen en offertes maken. We werken natuurlijk in Nederland, maar zeker voor de helft – zo niet meer – ook in het buitenland en dat zijn twee verschillende trajecten.
'In Nederland werk je vaak voor dezelfde klanten en blijft het werk heel regelmatig terugkomen. Dat begroot je natuurlijk wel, maar je bent niet iedere keer echt aan het pitchen tegen andere fotografen. Het is dan ook makkelijker om in Nederland vaste klanten te hebben waar je vaker voor werkt.
'In het buitenland is dat echt heel anders. Als iemand in het buitenland met je wil werken, dan willen ze je specifiek door die ene campagne. Ze zoeken wereldwijd naar de beste fotograaf en kunnen iedereen laten pitchen als het ware. Het is in die situatie veel gebruikelijker om toch iets meer prijs te geven over hoe je bepaalde dingen wilt gaan fotograferen, hoe je het gaat oplossen. Het zijn ook altijd grotere trajecten, ingewikkelder.
Soms sturen we pdf's waar al een stuk interpretatie van de briefing in is verwerkt, zoals de sfeer, de stijl waar we aan denken. De directors interpretation wordt dat ook wel genoemd. 'Het blijft altijd een beetje inschatten wat je al van te voren prijs moet geven en wat niet. Te veel is ook een risico. En het kost gewoon erg veel tijd. Al snel een hele dag of meer.
'Ik denk dat ongeveer een kwart van de offertes die we maken ook echt doorgaan. Ik vraag altijd met hoeveel fotografen we in een pitch zitten. Ik vind het raar als bureaus niet willen zeggen met wie je in een pitch zit, vooral in Nederland is dat een probleem. Waarom zouden ze dat niet zeggen? Ik ben toch ook open over wat alles kost?
'Als je van ons een offerte krijgt, dan krijg je negen pagina's waarin je precies kan zien wat de dingen kosten. Als ze tien fotografen vragen, dan gaan we natuurlijk niet zo diep, dan maken we meer een schatting dan een echte offerte, maar dan komt er meestal ook nog wel een tweede ronde. In het buitenland doet mijn agent vaak een deel van die voorrondes, zij belt ook na en voert de onderhandelingen, daar ben ik soms heel lang niet bij, totdat er een stuk of drie fotografen over zijn.
'Soms zitten we gewoon boven budget, zijn we te duur. Maar soms gaat ook het hele project niet door of wordt het concept aangepast. Je wordt ook wel eens gebruikt als schaduwbegroting, dat weet je niet altijd. Achteraf blijkt dan dat ze eigenlijk al heel ver waren met een andere fotograaf, maar dat ze wilden kijken of bepaalde getallen wel echt klopten. Dat vind ik ook niet erg, maar ik heb liever dat het vooraf wordt gezegd. Soms verlies je een pitch omdat een ander een briljant idee heeft, soms is een ander gewoon goedkoper.
'Er zijn wereldwijd gewoon heel veel top fotografen en dat is helemaal niet erg. Het is heel mooi om in die poule mee te mogen doen. Als je het dan niet krijgt, dan vind ik dat ook geen schande.'
Acquisitie
'Je kan nog steeds naar art-directors toestappen met je map, maar je moet natuurlijk wel het geluk hebben dat die art director dan binnen twee weken een klus heeft die bij jou past; want alleen dan denkt hij nog aan je.
'Mijn portfolio wordt nooit meer opgevraagd, iedereen kijkt op je website. Dat heeft ook een kwalijke kant, want iedereen beslist nu op basis van een website of iemand een goede fotograaf is of niet. Het zou veel beter zijn als er meer gekeken werd of het echt ook goed te printen is. Dat stukje techniek blijft belangrijk.
En ja: 'Ik denk wel dat persoonlijk contact heel belangrijk is. Voor een jonge fotograaf heeft het weinig zin om een nieuwsbrief met vrij werk rond te sturen, hij heeft er meer baat bij om bij een bureau langs te gaan en een art director te ontmoeten. Als je dan een persoonlijke klik hebt, dan heb je in ieder geval de kans dat de klus je om persoonlijke redenen wordt gegund.
'Maar ik betwijfel of het voor mij nog werkt of op zijn plaats is om iedereen gek te bellen en langs te gaan met mijn mapje. Misschien moeten we volgend jaar, als we 20 jaar bestaan, weer eens een rondje doen.
'We doen niet zo heel veel met social media. We zitten wel op Linkedin en Facebook, maar Facebook gebruik ik niet commercieel, dat vind ik raar, nieuw werk delen met je vrienden. Voor mij is Facebook persoonlijk, voor echte vrienden. Soms posten we een foto als we op een bijzonder plaats zijn of iets behind the scene. Maar niet om er iets mee te promoten.
'We hebben een mooie website laten bouwen een paar jaar geleden en we hebben daar een eigen nieuwsbriefsysteem aan gekoppeld.
Eens in de zoveel tijd sturen we een nieuwsbrief aan mensen. Je merkt dat er na het sturen van een nieuwsbrief meer bezoek is op de website, niet direct de week erna, maar wel twee maanden later. Je komt toch weer even onder de aandacht bij de bureaus, zowel oude als bij nieuwe.'
Agent
'Ik denk dat je de markt heel goed moet kennen. In Nederland kunnen we het zelf, want we weten wat er ongeveer speelt en we kunnen mensen gemakkelijk ontmoeten, maar dat lukt niet in Los Angeles of in New York. Daar moet een agent zitten die de contacten kan leggen, die weet hoe het daar gaat, die weet wat de prijzen zijn. Dat is vanuit Nederland gewoon veel moeilijker te doen.
Het vinden van een agent is niet aan regels gebonden: meestal heeft de agent met mij contact opgenomen, maar soms heb ik het contact zelf gelegd. Agenten willen vaak bekende buitenlandse namen hebben, maar het is natuurlijk heel belangrijk dat je werk van ze krijgt en dat je niet een soort uithangbord wordt voor die agent en dat zijn lokale fotografen dan vervolgens het werk krijgen. Dat heb ik in Italië gehad bijvoorbeeld. Wij dagenlang werken aan een voorstel en een offerte en dan ging de klus naar een andere Italiaanse fotograaf binnen het agentschap. Dus met die agent zijn we natuurlijk gestopt.
'De klant benadert bijna altijd een reclamebureau, die zitten er eigenlijk altijd tussen. Dus het bureau zoekt een fotograaf en als het een Amerikaanse klant is, dan gaan ze eerst via websites op zoek. Als er dan drie fotografen over zijn, dan worden die uitgenodigd. In mijn geval benaderen ze dan mijn agent in Amerika.
'Als het een grote klus is – zoals bij Motorola USA, waar we een jaar lang alles voor hebben gedaan – dan ga ik er heen, mijn gezicht laten zien, praten. Motorola zou nooit direct met mij hebben gewerkt, zonder dat er een agent tussen zat. Ik denk dat ze je niet eens zouden weten te vinden en het ook veel te onhandig qua communicatie en tijdverschil. Zelfs met een agent is het nog lastig. Als ik een klus heb in Amerika dan ben ik vaak vanaf vier uur 's middags tot twaalf uur 's nachts aan het werk.'
Verschil in werken
'In het buitenland heeft iedereen zijn specialisatie. Dus als jij de fotograaf bent dan vragen ze jou om te fotograferen. Vaak gaat er veel tijd overheen voordat je de klus hebt, meestal gaan er een aantal rondes aan vooraf met andere fotografen. Maar als ze dan uiteindelijk voor je hebben gekozen, dan kiezen ze ook echt met veel overtuiging voor jou. Dan is het ook heel raar wanneer je als fotograaf vraagt (wat hier in Nederland wel gebeurd): 'zullen we die groene trui doen of die blauwe?' Nee, ze hebben voor jou gekozen en jij kan nog wel overleggen me je stylist, maar ze willen jouw advies, want het is jouw vak. Geen vragen maar meningen.
'Vervolgens ga jij gaat die foto maken zoals zij dat willen en jouw toegevoegde expertise is in het buitenland heel erg gewild en noodzakelijk. Je staat daar ook veel meer op een voetstuk dan in Nederland. Als je met twee assistenten wilt werken, dan vinden ze dat echt belachelijk, je moet er in Amerika minimaal vier hebben.
'Iedereen heeft daar gewoon zijn eigen vak, met alle respect naar iedereen toe. Zelf mijn statief oppakken dat kan al niet, dan staat er iemand naast mij die dat voor mij doet. Dat is even wennen en het kost allemaal veel meer tijd, maar ze schakelen veel professioneler. Dus: altijd een doorpas van de kleding. Hier kijken we pas wat we aan gaan doen als het model binnenkomt, maar daar is echt van te voren een hele dag met kleding doorpassen heel normaal. Een goede voorbereiding is standaard. Casting is altijd specifiek voor die ene klus. Hier vragen we modellen op bij een modellenbureau en komt het maar zelden voor dat we diegene nog even langs laten komen. In Amerika moet iedereen langskomen, van iedereen wordt een filmpje gemaakt, iedereen moet praten – ook al is het voor fotografie. Alles kost meer tijd, maar het is ook allemaal veel duidelijker wat er gaat gebeuren.
'In Nederland zijn art directors vaak heel erg betrokken bij de shoot, die willen heel veel bepalen en de klanten eigenlijk ook, die worden steeds mondiger. Dat is soms positief – als ze zeggen wat ze willen, wat ze voor hun product willen, wat ze willen uitstralen -, maar je moet het dan wel aan de visie van de fotograaf overlaten en je niet bezig houden met waar alles precies moet staan en wat iemand als kleding aan moet hebben. Dan kan je beter zelf op die knop drukken. Dat is in het buitenland anders en zeker veel minder dan hier.
'Als we hier in de studio fotograferen – en vaak hebben we dan mensen uit Parijs over – dan zitten ze hier in de keuken aan de tafel te werken. Dan moet ik ze echt roepen als ik ze iets wil laten zien of wil vragen, want ze gaan echt niet naast het scherm staan meekijken. Ze zien later wel wat het resultaat is geworden. Ze vragen ook altijd wat ik het beste beeld vind. In Nederland moet toch vaak de hele selectie naar het reclamebureau.
Daar zit zo'n verschil in als je over de grens werkt: 'In het buitenland vertrouwen ze dan volkomen op je expertise. Ik zit inmiddels twintig jaar in het vak, maak al twintig jaar deze foto's, dan mag je er toch wel op vertrouwen dat het goed komt? Anders had je me niet moeten kiezen.'
Samen
'Ik kies heel erg voor samenwerking. Ik ben meer de organisator, de regisseur van het beeld. Het maakt mij niet uit wie er op het knopje drukt. Als mijn assistent beter op het knopje kan drukken, omdat ik beter met een kind kan spelen om een beter resultaat te krijgen, dan doen we dat natuurlijk. Maar als mijn styliste toevallig een goede klik heeft met dat kindje, dan doe ik een stap terug en dan kan die styliste of de moeder van het kindje die rol op zich nemen. 'Het resultaat is wat telt. Ik ben alleen niet voor lange discussies tijdens de shoot, omdat je ook gewoon moet 'doorpakken'.
Als iedereen zich gaat bemoeien met ieder detail, dan werkt dat niet. Maar verder is het resultaat van iedereen. Ik zoek de beste styliste voor de klus – dat is dus ook niet altijd dezelfde styliste -, de beste visagist, de beste locatiescout – dat verschilt ook per klus –en zet dus altijd de beste mensen bij elkaar om tot het beste resultaat te komen.'
Ondernemen
'Wij begroten een klus en bieden dat, binnen de marge van het idee natuurlijk, aan de klant aan als aangenomen werk: dit is het kostenplaatje.
Maar daarin nemen we een zeker risico en als dan de locatie bijvoorbeeld duurder blijkt te zijn dan we hadden ingeschat, dan gaan we niet terug naar het reclamebureau, dat is ons risico of ons verlies. Dat is nu eenmaal ondernemen, niet gaan zeuren, dan had je het maar wel goed moeten doen.
'Je moet geen studio gaan zoeken als je hem nodig hebt en dan de verhuur gaan bellen of ze een camera voor je hebben liggen. Dat vind ik geen goed uitgangspunt. Dat geldt voor apparatuur, voor marketing, je huisvesting, voor alles. Dit is ons vak en dan moet je niet van andere factoren afhankelijk zijn, we moeten het zelf doen. Neem je verantwoordelijkheid voor alles wat met je vak te maken heeft.
'Marketing is een onderdeel van je bedrijf, anders ben je niet zichtbaar. En ik zeg niet dat je dat zelf moet doen, misschien wel juist niet. Je moet daar een goed persoon voor zoeken die dat voor jou doet. Dan weet je ook dat het je geld kost, maar dat klopt ook, want diegene heeft namelijk ook een onderneming: marketing.
'Fotografen zijn heel vaak naar binnen gekeerd en doen alles zelf. Van de printjes voor hun portfolio tot zelf een website bouwen. Ik denk dat iemand die iedere dag een website bouwt een betere website bouwt dan een fotograaf die het een keer doen. En dat geldt eigenlijk ook voor beeldbewerking. Ik kan wel mijn eigen beelden bewerken, ik kan natuurlijk ook Photoshoppen, maar iemand die dat iedere dag doet die is beter en sneller dan ik. Is hij niet beter en sneller dan weet je dat je de verkeerde hebt.
Dat heeft ook met ondernemen te maken: uitbesteden, samenwerken. Natuurlijk, iemand die van school komt moet meer dingen zelf doen, maar ook juist dan kun je afspraken maken met iemand die een website voor je bouwt in ruil voor jouw fotografie. Jij bent immers goed in foto's maken'. Ruil het uit.
De reclamebureaus
'In de jaren '80 werden de meest bizarre ideeën verzonnen, maar nu is dat niet meer zo want het reclamebureau moet voorzichtig zijn, niet met een al te duur idee komen, want de budgetten zijn gewoon kleiner.
'Aan de bureaukant is minder kennis over fotografie dan 20 jaar geleden. De kennis is oppervlakkiger geworden, omdat iedereen zelf ook een camera heeft, maar daardoor wordt ook snel gedacht dat het voor minder kan of dat ze het zelf wel kunnen.
'Art buyers heb je niet meer en traffic wordt ook steeds minder. Steeds meer bureaus gaan verticaal werken waarbij account het gehele proces begeleidt en ook fotografie inkoopt. Ik bedoel het niet onaardig naar de art directors toe , maar ik denk dat er een groot aantal jonge art directors op dit moment in de markt komt, die qua beeld minder gezien hebben en daardoor minder weten qua beeld dan vroeger. Want net als een fotograaf werd die art direct vroeger ook eerst assistent. Dat systeem is nu vrijwel weg. Daardoor wordt de foto nu ook sneller goedgekeurd, worden er minder eisen gesteld aan de fotograaf.'
Tarieven en rechten
'In het buitenland hebben we nooit discussies over rechten, wel over om hoeveel geld het gaat, maar niet over het gegeven, alleen over de hoogte. We zien heel vaak dat een bureau een opdracht of idee stuurt met de vraag 'wil je dit begroten?' en dan wordt er meteen bij gezegd wat het gebruik is. Dus ze erkennen dat er iets speelt met rechten, want anders hoef je dat niet te vermelden.
'In Nederland wil iedereen altijd de rechten hebben voor alle media zonder daar extra voor te betalen.
'We kunnen wel (zoals ze soms willen) eeuwigdurend en voor alle media de rechten verlenen, maar wij geven zelfs dan onze rechten nooit helemaal weg. En dat doen we vooral om discussies te voorkomen. Dat ik het niet meer op mijn website mag zetten of niet meer mag inzenden voor een wedstrijd, dat ga ik geen discussie over voeren: ik heb dat beeld gemaakt en dus blijft het van mij.
'We zijn er wel soepeler in geworden. We hebben in 2008 besloten dat we in onze offerte een aanbod doen voor alle media voor één jaar. Voor langer moet iets worden geregeld.
'Auteursecht is soms een ingewikkeld verhaal en je moet ook niet altijd het onderste uit de kan willen halen. Maar andersom moet het ook niet in een soort van lulligheid ontaarden. Je neemt vaak grote risico's met je offerte, omdat je heel veel extern inkoopt. Het reclamebureau vindt de offerte dan heel hoog. Maar als je goed gaat kijken naar de breakdown en je ziet wat de fee is van de fotograaf, dan is dat soms maar 10% van die hele offerte. Het risico moet in te dekken zijn voor jezelf, je moet geen verlies maken op een klus. Kwestie van onderhandelen, maar ergens houdt het op voor mij. Soms kom je er gewoon niet uit met een klant.
'Wat betreft dagprijs zijn we in Nederland wel ongeveer de goedkoopste van Europa. Een klein land, met weinig multinationals. In Frankrijk, Duitsland en Groot Brittannië wordt meer betaald. Dat weet ik inmiddels wel uit ervaring en daarom werk ik graag over de grens. Geen idee eigenlijk wat ze in België krijgen.'