Ik leerde Ata Kandó pas goed kennen in 1999, ze was toen na een lange omzwerving weer in Nederland komen wonen.

Ik werkte toen aan mijn film over Eva Besnyö (1910-2003).

Eva voorzag Ata van raad en gaf oordelen over haar handelen. Eva was vaak kritisch op Ata: 'ze gedraagt zich als een hulpeloos meisje, iedereen moet haar maar eindeloos helpen. En ze is ook altijd ziek of heeft iets gekneusd of vage pijntjes, gek word ik er soms van!' Het waren uitingen van liefde: Eva was diep in haar hart Ata's oudere Hongaarse zus; de vrouwen hielden zielsveel van elkaar.

Artistiek gezien begon Eva's carrière als modernist maar door de bittere ervaringen uit de oorlog werd haar werk rechttoe-rechtaan documentair. Ata is altijd een romanticus gebleven, háár ervaringen uit de oorlog (ze werd door Duitse soldaten verkracht en haar 19 jarige zus werd vermoord) hadden niet veel invloed op haar fotografische stijl, die bleef poëtisch.

Toen Eva nog leefde, was de situatie als volgt: Eva was beroemd, Ata niet. Toen ik in 2003 tijdens het fotofestival Naarden met hun beiden aan de arm door het stadje liep, werd Eva steeds aangesproken en Ata over het hoofd gezien. Eva vond dat vreselijk en deed er van alles aan om dat tij te keren. Ze zette daarvoor al haar vrienden (ook mij) aan het werk, maar we kregen in die tijd Ata's werk maar moeilijk verkocht: mijn filmplan over haar werd overal afgewezen en een geplande kleine tentoonstelling in het Nederlands fotomuseum werd zo maar gecanceld. Toch, mede door Ata's enorme charme en talent om steeds weer nieuwe vrienden te maken, is het haar uiteindelijk wel gelukt: deze week melden alle kranten en andere media vol respect haar overlijden. Het Nederlands fotomuseum bracht vorig jaar alsnog haar werk. Ata heeft enorm genoten van al die aandacht en Eva zou tevreden zijn geweest.

Nu met het overlijden van Ata Kandó wordt de levende geschiedenis van de vooroorlogse Hongaarse invloed op de Nederlandse fotografiewereld definitief afgesloten. We hebben heel lang van haar (en Eva) mogen genieten en zullen hen niet snel vergeten.

Leo Erken

Foto: Sacha de Boer