Johan Groeneveld. Sinds 2009 adjunct-directeur ANP Producties.
Foto: Jerry Lampen (ANP)
Het nieuwe ANP Foto: 'Hard to get, hard to copy, hard to ignore'

Johan Groeneveld (1959) begon bij het ANP in 1986 als redactie-assistent. Hij werkte vervolgens als redacteur-verslaggever op diverse redacties voordat hij in 1999 naar ANP Radio ging. Hij werd er na een tijdje chef. Nu is hij als adjunct verantwoordelijk voor de redacties die bij ANP Producties horen, waaronder ANP Radio, ANP Webfeeds, Infografieken, Teletekst, Narrowcast, Entertainment (BuzzE) en Technologie (BuzzT). En hij is de baas van ANP Foto. Sinds kort zit Groeneveld ook in de editorial board van de internationale fotopersdienst EPA (European Pressphoto Agency).

Introductie

De dagbladen waren van oudsher zowel afnemers als aandeelhouders van het ANP, maar eind jaren '90 wordt het persbureau zelfstandig. Het is het begin van grote veranderingen en diverse reorganisaties. In een snel veranderende markt gaat het ANP steeds diversere klanten bedienen. Dat geldt ook voor ANP Foto. De klanten willen meer foto's, ze eisen kwaliteit en service op maat, maar ze willen er minder voor betalen. Een en ander vraagt om ingrijpende maatregelen. De fotografen die in dienst zijn, verliezen hun vaste baan. Burgerfotografie krijgt een (bescheiden) rol in het dagelijkse nieuwsaanbod en onlangs introduceerde het ANP samen met fotobureau Hollandse Hoogte de nieuwe dienst Eerlijkefoto.nl, een website waar particulieren foto's kunnen licenceren voor beperkt gebruik.

Johan Groeneveld, (mede)verantwoordelijk voor deze vernieuwingen, over zijn visie op de markt, de persfotografie, ondernemerschap en het auteursrecht.

'Het ANP is van een stichting in een bedrijf veranderd, met alles wat daarbij hoort. We gingen voor meer en andersoortige klanten werken en dat betekende een cultuuromslag. Het product was vroeger tamelijk eenvormig. Er was een tekstnet en een fotonet, vooral gericht op kranten. Wij gooiden het over de schutting en je moest er maar mee doen wat je dacht dat goed was. Maar klanten vragen steeds meer om maatwerk, formats, dingen die voor hun doelgroep belangrijk zijn.
Er is een tijd geweest dat print de toon zette, er is een periode geweest dat internet een nieuw medium was en nieuwe eisen stelde, inmiddels is dat natuurlijk ook een vintage medium. Er zijn nu nieuwe platforms, waarop we nieuws op een andere manier kunnen en willen presenteren: smartphones, tablets. Dat verandert veel, zowel qua distributie als productie. Je maakt veel meer, je houdt veel meer rekening met verschillende soorten klanten met eigen doelgroepen en met de specificaties die daarbij horen. Als het om fotografie gaat dan is de breedte van de set nu veel groter. Bijvoorbeeld omdat zo'n set ook ingezet moet kunnen worden als slideshow.'

NEWS

'Ik heb in de briefings van fotografen het acroniem NEWS geïntroduceerd: Nieuwsfoto's, Exclusieve foto's, Webfotografie en Stockfotografie. Dat zijn dingen waarop je goed moet letten als je (nieuws)onderwerpen covert.

'Je hebt natuurlijk bovenal een goede nieuwsfoto nodig, dat is altijd al zo geweest, maar we kijken tegenwoordig wel anders tegen nieuwsonderwerpen aan. Exclusiviteit kan heel belangrijk zijn voor klanten. Voor het web, maar ook voor apps heb je ook al dringend foto's nodig als een onderwerp zich nog ontwikkelt. Denk aan Oranjesupporters op weg naar een voetbalstadion. Beeld voordat de echte nieuwsfoto's (uit de wedstrijd) er zijn. Vaak zijn het foto's die achteraf weinig waarde meer hebben, maar je hebt ze keihard nodig, je hebt er zelfs veel van nodig. En ten slotte zie je dat de behoefte aan editorial illustrative - beeld dat het nieuws op een illustratieve manier in beeld brengt – enorm aan het groeien is. Bij een rechterlijke uitspraak zien wij vaak een beeld van Vrouwe Justitia opduiken, of een toga. Zulk beeld moet je dus hebben. Maar editorial illustrative is ook bij uitstek geschikt voor abstracte onderwerpen die het nieuws domineren: zorgtoeslag, persoonsgebonden budget, aanpassing van het ontslagrecht, wel of niet snijden op ontwikkelingssamenwerking. Over ontslagrecht hebben we pas nog stevig gebrainstormd voordat we er een mooie illustratieve serie over hebben gemaakt.

'Als je overal als eerste bent en de foto maakt voordat anderen komen, dan heeft dat natuurlijk waarde, maar het is zelden zo dat je je daarmee nog kunt onderscheiden als nieuwsfotograaf.

Vandaag de dag kan iedereen een fatsoenlijke foto maken, – en laten we nu niet te makkelijk zeggen dat het onzin is. Maar niet iedereen kan de foto maken die ik als ANP wil uitleveren. Wat ik belangrijk vind is dat ANP-fotografen hun eigen stempel erop drukken, kwaliteit maken die significant onderscheidend is. Dat is niet alleen maar zo snel mogelijk naar een onderwerp gaan, een foto maken en weer wegrennen, dan gaat het ook en vooral om de combinatie creativiteit en ambachtelijk vakmanschap. Het beste uit een onderwerp halen, de allermooiste beelden maken.
Als we vaststellen dat iedereen een foto kan maken, dan moeten onze foto's iets speciaals brengen. Ik noem dat altijd hard to get, hard to copy, hard to ignore. Dat moet de kern van onze propositie zijn. Onderwerpen coveren op zo'n manier dat anderen het niet kunnen nadoen. Daarom vliegen we met premier Rutte mee als hij naar bondskanselier Merkel gaat of regelen we in de Emiraten met veel pijn en moeite toegang voor onze eigen fotograaf als koningin Beatrix er op bezoek gaat. Daarom staan we niet vóór maar óp het podium bij de hoofdacts van Pinkpop en daarom sturen we in de regel fotografen op pad die kunnen toveren met hun camera en die specialist zijn op hun eigen terrein. Dit is ook een van de belangrijkste redenen dat we alleen nog maar met freelancers willen werken.

Blije freelancers en flexibiliteit

'We hebben geen fotografen op de keien gezet, zoals veel wordt gezegd, we hebben het knellende cao-keurslijf eraf gehaald. Wij hebben meer topfotografen dan ooit aan het werk, alleen werken ze nu freelance voor ons. Wij sturen nu niet meer een fotograaf naar een onderwerp omdat iemand cao-technisch op het rooster staat, maar wij sturen de beste fotograaf voor het onderwerp. Daar worden wij blijer van, daar worden – wat voor mij nog belangrijker is – onze klanten blijer van en daar wordt die fotograaf ook blijer van.

'Ondernemerschap wordt in de nieuwsfotografie een belangrijke factor en dat geldt zeker ook voor de ANP-fotografen. De ontslagen fotografen hebben een goed sociaal plan gehad. Ze konden bijvoorbeeld een omzetgarantie afspreken voor freelance-opdrachten bij het ANP. Maar ook met degenen die daar niet voor hebben gekozen zijn afspraken gemaakt over een toekomstige rol als freelancer: het soort onderwerpen en de frequentie van hun inzet. Ons commitment is echter niet vrijblijvend, we vragen wel nadrukkelijk iets terug. Wij vragen topkwaliteit, inspiratie en gedrevenheid van onze fotografen. En een beetje ondernemerschap. Dat is misschien wel het grootste verschil met een cao-betrekking. En ik blijf erop hameren dat het ook in het belang van de fotografen is. Je wordt zo min of meer gedwongen om een eigen profiel te ontwikkelen dat competitief is.

'Ik geef een voorbeeld: eind 2009, bij de vorige reorganisatiegolf, heb ik een fotograaf ontslagen die al dertig jaar in dienst was en zich gemiddeld dertien keer per jaar ziek meldde. Drie maanden geleden, op een feestje, stormde zijn vrouw op me af. Ik dacht: nu komt het moment van de afrekening, nu kom ik niet schadevrij thuis. Maar wat zij vertelde was dat ze hem de afgelopen tientallen jaren nog niet zo gelukkig had meegemaakt. Waarom? Hij gaat niet meer met lood in zijn schoenen naar het werk om daar onderwerpen te doen die hij helemaal niet leuk vindt of waar hij zich niet bij thuis voelt. Hij doet nu alleen de dingen die hij heel goed kan en hij ziet dat andere opdrachtgevers hem ook om die reden benaderen.

'We zien allemaal dat de markt om ons heen beweegt. De tijd dat wij ons konden permitteren om vaste fotografen in dienst te hebben die we zo algemeen mogelijk inzetten, die ligt echt achter ons. Dat is erg inflexibel.

Het is echt heel goed om met gespecialiseerde mensen te werken die we kunnen inzetten om het moment dat het nieuws erom vraagt.
We willen ook bij de tekstredacties verder flexibiliseren, als aparte doelstelling dus niet als een bezuinigingsdoelstelling, maar echt om te flexibiliseren. Om als het eropaan komt de juiste mensen op onderwerpen te kunnen zetten.

'We hebben de fotografen er niet uitgegooid, maar freelancer gemaakt. We zijn daardoor flexibeler geworden en inderdaad ook goedkoper, maar vooral doordat we de inefficiëntie en leegloop eruit hebben georganiseerd – ook op de redactie trouwens. Maar niet ten koste van de fotografen, want de tarieven zijn op hetzelfde peil gebleven en in de huidige markt is dat echt heel bijzonder. Wij zitten boven aan de markt als het om tarieven gaat voor freelancers. We vragen wel meer foto's per job. Het aantal foto's dat aan ANP-klanten wordt aangeboden is in drie jaar tijd bijna verdubbeld. Dus, en dit is de kern van mijn veranderingscampagne, we maken nu goedkoper en flexibeler, met betere mensen betere foto's en ook nog eens twee keer zoveel dan een paar jaar terug. Dat is ons antwoord op een markt die onder druk staat, Wij zetten in op kwaliteit, maar het moet tegelijkertijd efficiënt zijn. Kwaliteit mag wat kosten, maar vooral dat wat hèt moet kosten.

'Voor de goede orde: ik zeg beslist niet dat het alleen maar rozengeur en maneschijn is . Mensen zijn hun vaste baan kwijtgeraakt en ik zie ook wel dat sommigen het nog moeilijk hebben, maar de meesten zijn nu al betere fotografen geworden en hebben een eigen klantenportfolio.
En het is echt heel hard nodig. De waarde beleving van foto's en fotocollecties daalt hard – we weten dat allemaal. Daar kun je op twee manieren op inspelen, Je kunt volop meuk produceren tegen bodemtarieven en dan gokken op volume. Of je zet je kaarten op kwaliteit. Dat is waar wij voor kiezen. Je moet het dan wel bij elk onderwerp opnieuw laten zien. En ook dan geldt dat je prijstechnisch een goede propositie moet kunnen bieden. Het moet dus heel efficiënt. Ik vind het bemoedigend dat twee landelijke kranten onlangs zijn teruggekeerd bij ANP Foto omdat ze onze foto's niet konden missen.

Samen met fotograferende burgers

'Over onze samenwerking met NUFoto is in het fotowereldje een hoop onzin gezegd. Ik heb inderdaad meer ruimte gemaakt voor burgerfotografie, als aanvulling. Maar moeten mijn fotografen zich daar zorgen over maken? Volgens mij niet, want ik zal nooit een opdracht uitzetten bij een burgerfotograaf. En we laten ook geen eigen fotografen thuis omdat we denken: daar lopen wel burgers met hun camera rond.

'Onze eigen fotografen zijn altijd beter; ze zijn onderscheidend. Wij steven immers naar hard to get, hard to copy, hard to ingore. Kwaliteit waar niemand omheen kan.

Elk medium dat zich serieus neemt – en dat zie ik ook in de praktijk – zal kiezen voor de foto van de pro.
Wat burgers of semi-professionals wel kunnen toevoegen is dat zij op plaatsen kunnen zijn waar wij op dat moment even geen fotograaf hebben. Neem bijvoorbeeld die kangoeroe die plotseling de A27 overstak. Daar sta je dan niet met een fotograaf en dan is het leuk als je via een fotograferende burger of semi-professional een foto kunt betrekken voor je klanten.

'Dat de content die we brengen hard to get, hard to copy, hard to ingore is, dat is voor ons echt heel belangrijk, daar hameren we bij iedereen op.

Dus niet alleen domweg naar de agenda kijken, maar heel goed nadenken of het een goed onderwerp is. Zit er een goede foto in, sturen we de juiste fotograaf om er uit te halen wat er in zit? Of komt hij in een line-up te staan naast amateurs en maakt hij hetzelfde? Dat moet je niet willen en dat hoeft ook niet, want je kunt altijd betere research doen, je kunt op dingen vooruitlopen.
Dus niet de meest voor de hand liggende dingen doen, maar zorgen dat je er van tevoren bent, dat je hebt nagedacht over waar de beste foto zit en dat je het onderwerp journalistiek in beeld brengt. Een fotojournalist denkt echt goed na over het onderwerp en hoe hij dat het beste in beeld brengt.

'Burgerfotografie een bedreiging? Het is eerder een aansporing voor ons allemaal om ons nog beter te onderscheiden en dat is volgens mij alleen maar goed. Maar je bent natuurlijk niet meer van deze tijd als je doet alsof het fenomeen burgerjournalistiek niet bestaat, dat zou heel dom zijn. Ons unique selling points blijven echter altijd eigen fotografen en onze redactie die ze optimaal in stelling brengt. Wij doen in kwalitatief hoogstaande nieuwsfotografie, daar gaat het ons om.
'In dit verband is het ook niet onbelangrijk om aan te stippen dan wij met zogeheten trusted fotografen werken, dat zijn lezersfotografen van NuFoto die we kennen en vertrouwen en die we goed en aanvullend vinden.
'Het inzetten van burgerfotografen was geen vraag vanuit onze klanten, want dan doen ze het net zo lief zelf. Maar onze klanten willen natuurlijk wel die nieuwsfoto.

Het is echt meer een middel dan een doel op zich. Wij doen dit niet omdat wij vinden dat we iets moeten met burgerfotografie. Bij media die consumentgericht zijn, kan het een doel op zich zijn omdat het je een band met je lezers kan opleveren. Maar wij zijn b-to-b, onze klanten zijn mediabedrijven en redacties, dus hier geldt dat niet. Het is meer het benutten van een middel om aanvullende fotografie te krijgen en daar zij onze klanten natuurlijk wel tuk op. Voor de klant is er ook geen financieel voordeel, het is voor ons puur een journalistieke reden om die foto's in te sourcen.'

Hoe eerlijk is eerlijkefoto.nl?

'Ik ben verrast door de [negatieve] reacties op eerlijkefoto.nl. Volgens mij worden er een paar dingen met elkaar verward.

Onze primaire markt is de b-to-b markt, met name die van mediabedrijven en hun redacties, een professionele en commerciële markt. Daar proberen we met hoge kwaliteit en met goede marktconforme tarieven onze klanten te binden. 'Eerlijkefoto.nl speelt zich af op een compleet ander speelveld, het speelveld van particulieren.

Wat doen particulieren nu? Die jatten gewoon foto's. Die hebben ergens een foto voor nodig en lossen dat op met hun rechtermuisknop of op de Mac met appeltje c.
Daar gaat eerlijkefoto.nl over: wij willen framen dat er ook zo iets bestaat als oneerlijke foto's, dat het niet de normaalste zaak van de wereld is dat iedere particulier zo maar ergens een foto weg kan rauzen en hem kan gebruiken voor wat hij denkt dat goed is. Dit is de grootste bedreiging die er is voor fotografen, dat iedere particulier maar wat denkt te kunnen doen met een foto. Op social media is het de cultuur.

'Voor mijn gevoel – en ik heb het dan ook over mijzelf – is er als het gaat om muziek wel het besef ingedaald, dat je eigenlijk gewoon illegaal bezig bent als je zo maar muziek download zonder dat netjes te regelen en er voor te betalen via bijvoorbeeld iTunes of Spotify.

Wij – want we doen dit samen met Hollandse Hoogte – vinden dat fotografen recht hebben op hun auteursrechten. Wij nemen dat serieus. Met Eerlijkefoto.nl hebben we een soort iTunes voor foto's gemaakt, waar particulieren en uitsluitend particulieren voor eigen, niet-commercieel gebruik een beperkte gebruikslicentie kunnen kopen voor een lage resolutie foto. En ze betalen dan 3,50 euro. We hebben die prijs gekozen omdat we denken dat mensen die drempel wel nemen, dat ze het voor dat bedrag wel netjes willen regelen.
'We hebben helemaal niet de illusie dat er een business-case is, dat we daar geld mee gaan verdienen, we weten niet eens of we de kosten gaan terugverdienen.

Het gaat ons erom dat er iets grondig fout gaat doordat iedereen heel eenvoudig iets met foto's kan doen en dat het besef niet is ingedaald dat het illegaal is wat ze doen. Dan kun je natuurlijk roepen: gij zult niet downloaden of juridische stappen ondernemen, maar dat is allemaal wel heel erg negatief. Dan kom je op een gegeven moment bij een schooljongen die een leuk fotootje van zijn voetbalclub op zijn blog heeft gezet. Die ga je dan met een juridische procedure dreigen? Wij vinden dat we eerst een alternatief moeten organiseren, eerst moeten laten zien dat het ook anders kan.

'De twee grootste fotobureaus van Nederland hebben dit initiatief genomen. We hebben er goed over nagedacht. We hebben geprobeerd het goed uit te leggen, maar sommigen (redactie: FotografenFederatie en NVF) zeggen dat we het vaker en beter hadden moeten doen. Met Hollandse Hoogte hebben we inmiddels besproken dat we wat vaker de arena in moeten om het uit te leggen.
'Van ANP-fotografen heb ik nog geen enkele wanklank gehoord. Eerlijk gezegd vind ik dat het vaak alleen de bedplassers zijn die we zien en horen op de fora, gefrustreerde reaguurders die alleen maar roepen dat dingen niet deugen, die nooit ergens naar luisteren, die geen vragen stellen, die niet open staan voor rede, die maar wat roepen. Daar zijn ook mensen bij die eens in de vijf jaar een keer een omgevallen auto in een sloot hebben gefotografeerd en menen dat ze zich dan als nieuwsfotograaf in deze discussie moeten mengen. Waar hebben ze het over?

'Ons motief is niet anders dan paal en perk stellen aan het illegaal gebruik van foto's door particulieren. We doen dat door de wortel en de stok hand in hand te laten gaan, dat is wat we bedacht hebben. Ook particulieren moeten het goed kunnen regelen en via eerlijkefoto.nl kan dat nu, simpel en goedkoop. We moeten het illegale gebruik niet tolereren, maar wel met creatieve oplossingen komen om het probleem te verkleinen en tegelijkertijd mensen in de gelegenheid stellen foto's voor eigen gebruik legaal te kunnen betrekken.

Waarde en prijs?

'De markt bepaalt de waarde van een foto. Dat is een harde wet. Het gaat altijd om de perceptie van waarde. Wij zouden het allemaal wel anders willen, met hogere prijzen, maar de prijzen gaan omlaag. Wij vechten er hard voor om met kwaliteit te prijzen hoog te houden, maar je kunt niet doof, blind en stom zijn voor de wensen van je klanten en alleen maar roepen: dan doen we niet. Want dan heb je op een gegeven moment geen klanten meer. Je geeft wel aan: we kunnen een eind meegaan, maar dit is de bodem. Wij zijn zo ook klanten verloren, grote klanten ook. Sommige komen na verloop van tijd tot de ontdekking dat ze het niet goed kunnen doen zonder ons als het gaat om een mooi dekkend nieuwsaanbod en dan komen ze weer terug. Neemt allemaal niet weg dat er prijserosie is op de markt. Dat is inderdaad een groot probleem.

'Maar dat heeft niets te maken met de prijs die we hanteren voor eerlijkefoto.nl. Nogmaals, dat initiatief staat los van onze markt. Wij hebben met eerlijkefoto.nl een prijskaartje gehangen aan een beperkt en specifiek gebruik. Dat prijskaartje hangt dus niet aan het product foto, maar aan het gebruik en dat is een zeer beperkt gebruik voor een specifieke groep, namelijk particulieren. Dat is dus niet de prijs van een foto. Wij denken dat 3,50 euro ongeveer wel het breekpunt is voor een particulier, maar natuurlijk zijn we daar niet zeker van, dat moeten we nog gaan uitvinden, we moeten gaan zien hoeveel mensen hier op instappen.

'We zien het ook voor fotografen niet als een verdienmodel zoals iTunes of Spotify. Wij zien geen gouden bergen, daar doen we het ook niet voor, we doen ook amper marketing. We denken echt niet dat we nu een nieuwe manier van geld verdienen hebben gevonden. In een paar maanden tijd hebben we nu tientallen foto's verkocht, dus ook daaruit blijkt dat hier geen grote markt ligt. Eerlijkefoto is misschien niet de hele oplossing voor illegaal gebruik van foto's in ons land, maar niets doen is dat zeker niet. Via particulieren worden foto's weggekaapt en echt honderden keren hergebruikt, ook commercieel en daar moeten we echt iets tegen willen doen. Uiteraard staan Hollandse Hoogte en het ANP open voor andere, aanvullende initiatieven.

Toekomst?

'Juist voor nieuwsfotografen zijn er door de smartphones en tablets ongelooflijk veel kansen. de burgerfotografie zal de professionele fotojournalist nooit vervangen, daarvoor is het kwaliteitsverschil gewoon te groot. Ik kan als hobbykok met de juiste spullen best een aardige lasagne maken, maar ik kan toch niet concurreren met een top sterren kok als Jonnie Boer, in die verhoudingen moet je dat zien.

'Let the eyes and the fingers have some fun – daar gaat het op smartphones en tablets om, dat we de ogen en de vingers de kost geven.
We consumeren niet alleen maar beeld, maar kunnen daar nu ook zelf echt in navigeren en daarin speelt zowel de foto als straks de bewegende foto – wat iets anders is dan video – een heel grote rol.

Bij foto's gaat het dan om een set foto's, in sequenties, waarmee je zelf de breedte en de diepte van je navigatie kunt bepalen. Je wilt die ene foto zien of een enkel detail, of juist de hele set van veertig beelden of een 360-graden-beeld. Of je wilt kunnen in- en uitzoomen, before-and-after layers erover leggen. Dit alles is een fantastisch voorland voor beeld.
'Ik denk dat video zoals het nu in de regel wordt gemaakt erg hoort bij oude media. Internet is inmiddels een vintage medium wat mij betreft. Televisietje spelen op internet, daar geloof ik niet zo in. Bewegend beeld wil je op je iPhone en iPad niet alleen zien maar ook aanraken en dat zullen veel meer korte clipjes worden. In toenemende mate zullen die met spiegelreflex camera's geschoten worden. Je ziet dat al gebeuren in de reclame.

Waar ik in geloof is dat fotografen prima footage kunnen produceren. Dus als zij ergens zijn, dat zij stukjes bewegend beeld kunnen maken. Mooie korte shots, van die ene beweging of die ene quote, korte sfeerimpressies, 10 seconden, fotografisch benaderd. Ik kan me niet voorstellen niet dat het passief consumeren van video-items met voice-overteksten populair blijft. Make it swipeable, zou ik zeggen!

'Ik denk dat er ook op dit front prima kansen zijn voor ondernemende fotografen. Met dynamische beelden zullen wij in de toekomst veel meer gaan doen. Foto's die je kunt laten bewegen, waar je mee kunt spelen. Je kunt zo mooie, veelzijdige reportages maken, en storytelling wordt steeds belangrijker.'